Rượu Làng Vân: nguồn gốc ra đời và lịch sử làng nghề nấu rượu nổi tiếng
Giữa những hương vị đậm đà của vùng Kinh Bắc, rượu Làng Vân như một viên ngọc quý tỏa sáng với nét truyền thống tinh túy. Được chưng cất từ loại gạo nếp cái hoa vàng thượng hạng, ươm mầm trên những cánh đồng xanh mướt của Vân Xá, rượu Làng Vân mang trong mình bí quyết men men truyền đời đặc biệt chỉ có tại mảnh đất Bắc Giang. Cùng Aromatic Wine khám phá câu chuyện đằng sau hương vị huyền thoại và hành trình của làng nghề rượu lâu đời này qua bài viết dưới đây nhé!
Nguồn gốc ra đời của rượu Làng Vân
Rượu Làng Vân danh tửu trứ danh của xứ Kinh Bắc không chỉ là một sản vật mang đậm hương vị truyền thống mà còn là biểu tượng văn hóa gắn liền với lịch sử lâu đời của làng Vân Xá, xã Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. Với nguyên liệu chính là nếp cái hoa vàng và men bí truyền chỉ truyền cho người trong làng, rượu Làng Vân không chỉ nổi tiếng bởi chất lượng mà còn bởi những câu chuyện huyền thoại và dấu ấn lịch sử đặc sắc qua từng thời kỳ.
Truyền thuyết và giai thoại
Theo truyền thuyết dân gian, nghề nấu rượu Làng Vân được khởi nguồn từ một người phụ nữ tên là bà Nghi Định, được tôn là tổ nghề. Tương truyền, bà mang bí quyết nấu rượu từ Trung Hoa về truyền dạy lại cho dân làng Vạn Vân (tên gọi xưa của làng Vân Xá). Từ đó, nghề nấu rượu phát triển mạnh mẽ, nhưng cũng rất kín tiếng hình thành một lệ làng thiêng liêng: mỗi dịp mùng 4 Tết Nguyên Đán, các gia đình đều phải cử một người ra chùa Rộc làm lễ uống máu ăn thề, thề giữ bí mật nghề tổ, tuyệt đối không truyền ra ngoài, kể cả con gái trong nhà.
Đây không chỉ là một giai thoại dân gian mà còn phản ánh tư duy bảo tồn tri thức dân gian và tinh thần tôn sư trọng đạo một yếu tố văn hóa đặc sắc của cư dân vùng Kinh Bắc.
Dấu mốc lịch sử
Tài liệu lịch sử cho thấy, rượu Làng Vân đã tồn tại ít nhất từ thời Lê Trung Hưng. Vào năm Chính Hòa thứ 24 (1703), vua Lê Hy Tông đã ban tặng bốn chữ “Vân hương mỹ tửu” để sắc phong cho sản vật quý báu này được ghi lại trong đôi câu đối treo tại cổng làng Vân Xá:
Vân hương mỹ tửu lừng biển Bắc
Chiến công như nguyệt rạng trời Nam
Sang thời Pháp thuộc, năm 1932, một nhà tư bản Pháp tên Berna đã xin giấy phép thành lập hãng rượu tại làng Vạn Vân. Ông hợp tác với người địa phương là ông Nguyễn Lễ để đầu tư xây dựng xưởng rượu quy mô lớn, gồm 140 lò nấu, 72 bếp và hơn 300 thợ lành nghề. Từ đó, rượu Làng Vân được đưa vào sản xuất công nghiệp với thương hiệu Vân Hương Mỹ Tửu, có logo là hình ông già râu bạc, đeo bầu rượu sau lưng một biểu tượng gợi nhớ tới triết lý “lão tửu đồ” trong văn hóa Á Đông.
Trải qua các thời kỳ, từ sản phẩm tiến vua, rượu Làng Vân đã trở thành nét đặc trưng không thể thiếu trong các dịp lễ, tết, cúng giỗ của người Việt và hiện nay là một trong những thương hiệu rượu truyền thống nổi tiếng cả trong và ngoài nước.
Lịch sử hình thành và phát triển làng nghề nấu rượu
1. Các thế hệ nghệ nhân
Làng Vân, thuộc thôn Yên Viên, xã Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang, từ lâu đã nổi tiếng với nghề nấu rượu truyền thống. Truyền thống này được truyền lại qua nhiều thế hệ nghệ nhân trong làng. Những gia đình làm nghề nấu rượu ở đây thường giữ bí quyết riêng trong từng gia đình và chỉ truyền lại cho con trai và con dâu, nhằm bảo tồn nghề theo một tập tục lâu đời. Chính sự kế thừa nghiêm ngặt này đã giúp giữ gìn và phát triển nghề nấu rượu từ thời cha ông, tạo nên sự liên tục và bền vững trong sản xuất rượu làng Vân.
Các nghệ nhân làng Vân không chỉ đơn thuần là người làm rượu, mà còn là người gìn giữ một giá trị văn hóa, một bí quyết quý hiếm được trao truyền qua bao thế hệ, giữ cho rượu làng Vân không bị mai một theo thời gian.
2. Phương pháp nấu rượu truyền thống
Rượu làng Vân được biết đến với quy trình nấu rượu rất đặc biệt và tinh tế, góp phần tạo nên hương vị độc đáo khó lẫn với bất kỳ loại rượu nào khác. Nguyên liệu chính làm rượu là gạo nếp cái hoa vàng một loại nếp thơm ngon đặc biệt của vùng, kết hợp với men rượu bí truyền được chế biến từ 36 vị thuốc Bắc quý hiếm.
Quy trình nấu rượu làng Vân bắt đầu từ việc ngâm gạo, sau đó được hấp chín, trộn với men và ủ trong vòng 72 giờ. Men rượu này không chỉ là yếu tố lên men mà còn tạo nên hương thơm đặc trưng rất riêng cho rượu. Tiếp theo là quá trình chưng cất tinh tế dưới sự điều khiển tài tình của người thợ nấu, tạo ra một loại rượu trong, sạch, thơm dịu, có vị đậm đà và cảm giác êm dịu khi uống.
Đặc biệt, rượu làng Vân khi rót ra sẽ có hàng ngàn bọt khí nhỏ li ti sủi tăm lâu tắt, đó là dấu hiệu của độ rượu đạt chuẩn và chất lượng tuyệt hảo. Khi thưởng thức, rượu không gây đau đầu, để lại cảm giác lắng đọng, hương vị đặc biệt trong họng, một trải nghiệm mà chỉ người sành rượu mới nhận ra.
3. Thăng trầm của làng nghề
Nghề nấu rượu ở làng Vân trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm. Ban đầu, do thiếu đất ruộng và gạo, người dân đã dùng nguyên liệu sắn để nấu rượu, nhằm kiếm sống và duy trì nghề. Qua thời gian, nghề được cải tiến, sử dụng gạo nếp ngon hơn, và được hoàn thiện để trở thành một sản phẩm đặc sản nổi tiếng.
Dưới các triều đại phong kiến, rượu làng Vân từng được xem là lễ vật quý dâng lên vua chúa và thường xuyên xuất hiện trong các buổi yến tiệc cung đình. Năm 1703, vua Trần Hy Tông đã ban sắc phong tặng rượu làng Vân danh hiệu “Vân hương mỹ tửu,” khẳng định giá trị và uy tín của loại rượu này.
Tuy nhiên, làng nghề cũng không tránh khỏi khó khăn do biến động kinh tế xã hội, sự cạnh tranh của các loại rượu công nghiệp, cùng những chính sách thay đổi qua các thời kỳ. Nhưng với truyền thống và sự kiên trì, người dân làng Vân đã giữ nghề và phát triển thêm nhiều chủng loại rượu khác nhau như rượu gạo tẻ, rượu sắn, rượu vodka và rượu nếp hạ thổ.
4. Rượu làng Vân ngày nay
Hiện nay, nghề nấu rượu làng Vân đã phát triển mạnh mẽ với hơn 300 đơn vị, cá nhân sản xuất và kinh doanh, đạt sản lượng khoảng 4 triệu lít mỗi năm. Sản phẩm rượu làng Vân đã trở thành thương hiệu nổi tiếng, được phân phối rộng khắp cả nước và xuất khẩu ra thị trường quốc tế.
Người làng Vân vẫn giữ nguyên các bí quyết nấu rượu truyền thống đồng thời áp dụng những cải tiến kỹ thuật phù hợp để nâng cao chất lượng và đa dạng hóa sản phẩm. Rượu làng Vân không chỉ là một thức uống, mà còn là một biểu tượng văn hóa, được sử dụng trong các dịp lễ tết, tiếp khách quý và làm quà biếu thân tình.
Ngoài ra, rượu làng Vân còn đóng vai trò quan trọng trong phát triển du lịch địa phương. Du khách đến Vân Hà không chỉ thưởng thức hương vị rượu thơm nồng, mà còn được đắm mình trong không gian văn hóa truyền thống của vùng Kinh Bắc với những câu hát quan họ mượt mà, tạo nên sự “say” không chỉ ở men rượu mà còn ở nét văn hóa đặc sắc.
Năm 2012, Cục Sở hữu Trí tuệ đã cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu tập thể cho thương hiệu “Đặc sản rượu Việt Nam Làng Vân,” góp phần bảo vệ và quảng bá thương hiệu này ngày càng rộng rãi.
Vậy vì sao rượu Làng Vân nổi tiếng?
Vì sao rượu Làng Vân nổi tiếng? Có thể tóm tắt qua ba lý do chính:
- Hương vị đặc trưng khó nhầm lẫn: Rượu Làng Vân được tạo nên từ gạo nếp cái hoa vàng thơm ngon cùng men rượu pha trộn từ 36 vị thuốc Bắc quý hiếm. Quy trình nấu rượu truyền thống, khắt khe qua các công đoạn ngâm, ủ, chưng cất được kiểm soát tỉ mỉ giúp rượu có hương thơm dịu nhẹ, vị ngọt thanh, êm dịu và trong suốt, không gây gắt hay đau đầu như nhiều loại rượu khác.
- Bí quyết gia truyền qua nhiều thế hệ nghệ nhân: Kinh nghiệm nấu rượu được lưu truyền như một “gia bảo” trong từng gia đình, từ khâu chọn nguyên liệu, pha men đến kỹ thuật điều chỉnh nhiệt độ và thời gian ủ men. Bí quyết này giúp rượu luôn giữ được chất lượng ổn định và khác biệt, khẳng định thương hiệu truyền thống của làng nghề.
Ngoài ra rượu Làng Vân không chỉ là thức uống mà còn là biểu tượng văn hóa quan trọng trong các dịp lễ tết, cưới hỏi và sinh hoạt cộng đồng. Rượu góp phần kết nối tình cảm, giữ gìn bản sắc truyền thống và tạo nên không khí ấm cúng, trang trọng trong đời sống tinh thần của người dân địa phương.
Vậy đó, hành trình khám phá nguồn gốc độc đáo và lịch sử vàng son của làng nghề nấu rượu Làng Vân đã hé lộ những nét đẹp văn hóa, sự tài hoa của người dân nơi đây và cả hương vị đặc trưng không lẫn vào đâu được. Rượu Làng Vân không chỉ là một thức uống, mà còn là chứng nhân cho bao thăng trầm, là niềm tự hào của một vùng đất.
